Kitap Pusulası: Avrupamerkezcilik – Kara Tahta
İbrahim Orhun Kaplan yazdı…
Giriş
Avrupamerkezcilik, Avrupa medeniyetinin kendisini tarihsel, kültürel ve entelektüel açıdan dünyanın merkezi olarak konumlandırmasıdır. Bu bakış açısı, Avrupa’nın kendi değerlerini, bilimsel yöntemlerini, politik ve ekonomik sistemlerini evrensel ölçütler olarak sunması ve dünya üzerinde belirleyici bir güç olarak hareket etmesiyle şekillenir.
Peki, merkez ve çevre arasındaki bu ayrımı hangi ölçütlere göre belirleyebiliriz? Tarih boyunca en belirleyici unsur, gücün nasıl dağıldığı olmuştur. Modern dünyada Avrupa-Amerikan medeniyeti, gücü ve merkeziyetçiliği büyük ölçüde bu perspektiften ele alır. Dünyanın tek bir merkezden yönetilmesi gerektiği fikri, bu düzeni sorgulamayan kitleler tarafından sürdürülen bir anlayışa dayanır. Ancak, güç ile merkez arasında zorunlu bir ilişki var mıdır? Bu soru, tarihçiler, filozoflar ve düşünürler tarafından uzun süredir tartışılmaktadır. Hatta bu meseleyi sorgulayan pek çok kişi, kendi toplumları tarafından dışlanmış ya da sürgüne gönderilmiştir. Buna rağmen, dünyadaki güç ilişkilerini anlamaya yönelik arayışlarından vazgeçmemişlerdir.
Özellikle Avrupa’nın kültürel ve bilimsel mirasıyla medeniyeti temsil ettiği, Amerika’nın ise ekonomik ve askeri gücüyle küresel hâkimiyet kurduğu yönündeki iddialar sorgulanmaktadır. Ancak bu tartışma yalnızca günümüzle sınırlı değildir; kökleri çok daha derin tarihsel süreçlere dayanır. Avrupamerkezcilik paradigmasının temel dayanağı, tarihsel olayların nasıl yorumlandığı ve sunulduğuyla doğrudan ilişkilidir. Bu ilişki anlaşılmadıkça Avrupamerkezciliğin anlaşılması mümkün değildir.
Bu noktada tarih bilimi kritik bir rol oynar. Avrupamerkezciliğin kökenlerini ve etkilerini anlamak, güç ilişkilerinin nasıl şekillendiğini görmek ve tarih boyunca teknik ilerlemelerin nasıl geliştiğini incelemek, içinde yaşadığımız dünyayı daha iyi kavramamızı sağlar. Tarih, yalnızca geçmişi değil, bugünü ve geleceği anlama yolunda da merkezi bir disiplindir.
Aşağıdaki eserler, Avrupamerkezcilik kavramını ele alan ve tarihsel bağlamıyla değerlendiren önemli çalışmalardan oluşmaktadır. Bu liste, merkezin nasıl inşâ edildiğini, güç ilişkilerinin nasıl şekillendiğini ve bu Avrupamerkezci yapının hangi yönlerden eleştirildiğini anlamaya katkı sağlayacaktır.
Avrupamerkezcilik Kitap Pusulası
- Dünya Tarihini Yeniden Düşünmek – Marshall Hodgson
- Yeni Bir Bakış Açısıyla Dünya Tarihi – Clive Ponting
- Dünya Tarihinin Sınırında Tarih – Ranajit Guha
- Dünyanın Batılılaşması – Serge Latouche
- Şarkiyatçılık: Batı’nın Şark Anlayışları – Edward Said
- Batı Medeniyetinin Doğulu Kökenleri – John Hobson
- Avrupa’nın İcadı – Gerard Delanty
- Kara Atina (Eski Yunan Uydurmacası Nasıl İmal Edildi? 1785-1985) – Martin Bernal
- Çarpıtılmış Geçmişe Ayna (Avrupa’nın Yeniden Yorumlanması) – Josep Fontana
- Avrupa Mucizesi – Eric Jones
- Dünyayı Değiştirmek İsteyenler, Ulusu Nasıl Tasavvur Ettiler? – Antonis Liakos
- Avrupamerkezci Tarihsel Bilincin Yıkımı – Karam Khella
- Avrupa’yı Taşralaştırmak – Dipesh Chakrabarty
- Avrupa: Roma Yolu – Remi Brague
- Sömürgeciliğin Dünya Modeli: Coğrafi Yayılmacılık ve Avrupamerkezci Tarih – James Morris Blaut
- Fundamentalizm Korkusu, Avrupamerkezcilik ve İslamcılığın Doğuşu – Salman Sayyid
- Avrupamerkezcilik, Resmî İdeoloji, Bilim ve Sosyalizm – Fikret Başkaya
- Sosyal Bilimlerde Alternatif Söylemler (Avrupamerkezciliğe Cevaplar) – Syed Farid Alatas
- Bilimsel Nesnellikten Postmodernizme Yirminci Yüzyılda Tarih Yazımı – Georg İggers
- Sosyal Bilimleri Düşünmemek 19. Yüzyıl Paradigmasının Sınırları – Immanuel Wallerstein
- Hegel, Haiti ve Evrensel Tarih – Susan Buck Morss
- Marks ve Oryantalizmin Sonu – Bryan S. Turner
- Avrupamerkezcilik Bir İdeolojinin Eleştirisi – Samir Amin
- Bildiğimiz Dünyanın Sonu – Immanuel Wallerstein
- Avrupa Evrenselciliği: İktidarın Retoriği – Immanuel Wallerstein
kaynak: https://edebifikir.com/dosyalar/edebifikir-kitap-pusulasi-avrupamerkezcilik.html
Fotoğraf: Polina Zimmerman: https://www.pexels.com/tr-tr/fotograf/kahverengi-ahsap-raf-uzerine-kitaplar-3747489/
Yazar: Misafir Köşesi –
Yayın Tarihi: 18.07.2025 09:00 –
Güncelleme Tarihi: 17.06.2025 09:56